Đọc Chậm 19/1/2025: Dân số Việt Nam già hóa - Tương lai một đứa trẻ chăm sóc 6 người già?
Tuần này mình kẹt tới 3 cái report đột xuất (2 cái là cover) nên đến giờ mình mới viết Đọc Chậm được và chỉ tập trung 1 chủ đề. Đó là câu chuyện già hóa dân số với 2 câu hỏi:
Tóm lại dân số Việt Nam sao bữa thì kêu dân số vàng, bữa thì kêu dân số già là sao?
Có mấy ông nói Việt Nam sẽ như Trung Quốc, giá nhà giảm te tua vì dân số già, vậy thật hư ra sao?
Để mình trả lời câu 1. Dân số vàng là hiện tại, nhưng dân số già là mình tiến đến. Cụ thể:
Bắt đầu từ năm 2007, với tỉ số người phụ thuộc chung dưới 50%, Việt Nam chính thức bước vào thời kỳ cơ cấu dân số vàng. Tại thời điểm này, chuyên gia nhận định thời kỳ dân số vàng sẽ kéo dài trong vòng 20 - 30 năm nữa, tức 2027 - 2037.
GS Long cho hay theo thống kê về cơ cấu dân số thì đến năm 2036, Việt Nam sẽ qua thời kỳ dân số vàng và bắt đầu đối diện với già hóa dân số.
Nghĩa là chúng ta còn khoảng 10 năm vàng son nữa. Và ước tính đó phụ thuộc rất nhiều điều như bao nhiêu “người phụ thuộc” trên người lao động. Cả tử số và mẫu số đều là ẩn số rất lớn. Vì nó phụ thuộc vào người già sẽ sống lâu hơn nhiều hay không, trẻ em sinh ra bao nhiêu, mà theo tình hình là không mấy khả quan.
Nếu số người già đông, số lao động trẻ thấp, thì tỷ số tiến về 1 chống 6. Mọi người sẽ nói vô lý, nhà có ba mẹ mà sao tới 6 người già? Là vì cái này chia số người già cho số người trẻ có lao động. Mà số người già sống lâu hơn, con cháu họ không có hoặc chít queo hết thì họ vẫn nằm ở tử số, trong khi đó số trẻ lao động giảm (mấy ông di dân hoặc nằm thẳng không làm gì) thì nó thành 1 chọi 6. Hiểu nôm na là chẳng hạn nền kinh tế là 1 cái xóm có 3 gia đình, nhưng chỉ có 1 gia đình có 1 đứa con còn trẻ đi làm thôi, còn lại là 6 người già lãnh lương hưu. Thì cái xóm đó là 1 bạn trẻ đi làm nộp thuế gánh 6 người già đó. Hàn Quốc đang đi về viễn cảnh xuất sắc đó.
Song song đó, là việc dân số chung sẽ giảm về dài hạn nhưng dân số già lại tăng trong ngắn hạn. Cái độ lệch trong timing này sẽ tạo ra một giai đoạn cực kỳ khó về kinh tế như đã nói ở trên.
Về dài hạn, nếu ước tính đơn giản như tình hình các chỉ số dân số hiện nay, thì Trung Quốc sẽ quay lại mặt bằng hơn 600 triệu dân vào năm 2100, ngang mức vào thập niên 1960. Và mức giảm dân số sẽ đạt vài chục triệu người vào 2030 nếu giả sử người già không sống lâu hơn nhiều so với hiện tại.
Nhưng liệu đó có phải là nguyên nhân giá nhà ở China giảm? Thật ra như trong nhiều post mình chỉ ra trước đây, giá nhà giảm phải xem là bạn đang nói ở thành phố loại 1, loại 2 hay loại 3 (dòng đầu cơ). Loại 3 thì không thấy đường ra, nhưng loại 1& 2 thì đã pick up lại rồi. Ví dụ Tier 1
Và đây là nhóm Tier 2, đã giảm lỗ trong 6 tháng qua. Chỉ có dòng đầu cơ Tier 3 vẫn chưa thấy đường về.
Và vài tuần đầu năm nay đã thấy dấu hiệu giao dịch sôi động hơn nhờ các gói hỗ trợ. Nhưng kiểu là bơm tiền ra hỗ trợ thì bà con mua hàng, không hỗ trợ thì thị trường lại chết queo. Cái thị trường bất động sản vậy thì không ổn.
Có điều, nó chỉ ra rằng dân số không phải yếu tố chủ yếu, vì tình hình dân số biến động là luôn theo chiều khó khăn hơn, mà vấn đề chủ yếu nằm ở yếu tố đầu tiên là “tiền đâu mua nhà”. Khi các gói hỗ trợ phát huy tác dụng, và thấy có vẻ có giao dịch khá là bà con mua hàng hà. Và sự ấm lại lan từ top 4 Tier 1 city mà ra.
Vấn đề thứ hai là cái tháp dân số của Việt Nam nó không đáng sợ như China, ít nhất là trong khi mà những ai đọc bài này của mình còn sống.
Ví dụ cụ thể thì nhìn 2 cái chart dân số, Việt Nam vẫn có chân trụ khá nhưng 10-20 năm tới có thể đi vào tình hình là đôi chân sẽ ngày một teo tóp trong khi cái đỉnh phình ra. Có điều chúng ta không làm chính sách 1 con gắt như China, nên không có đột ngột chân teo lại nhanh như China.
Và nếu nhìn vào sự thần kỳ của Hàn Quốc (theo mình là đáng lo hơn Nhật nhiều) thì Việt Nam mình còn may lắm.
Điều Việt Nam cần làm là không tiến về ông Hàn hay ông China. Và tất yếu trong 10 năm nữa áp lực về chi tiêu cho y tế sẽ căng hơn cho giáo dục do cái bụng bự hiện nay. Một lượng rất lớn người ở độ tuổi sung sức 30-40 hiện nay sẽ đi vài giai đoạn bị double hit:
Bị rủi ro sa thải tuổi 40 vì mấy con AI và công nghệ mới
Đồng thời lúc đó họ phải gánh cùng lúc cả đỉnh và đáy tháp, nghĩa là cùng một lúc chi phí y tế (cho ba mẹ) và chi phí giáo dục cao (cho con cái).
Pressure lúc đó nằm ở việc nguồn thu nhập dôi dư (disposable income) không còn nhiều nữa. Và anh em làm bán hàng online, lao động tự do, nhà khởi nghiệp nhiều thì làm gì có an sinh xã hội mà bao mấy cái đó nhiều. Trong khi đó, thì nhóm thu nhập cao làm FDI 30 năm với lương cao khủng thế hệ 2 bắt đầu về hưu. Lúc đó là số người về hưu lương trăm triệu đông lên. Nó đồng thời là gánh nặng cho mấy ông trẻ phải đóng thêm tiền để cân bằng quỹ lương hưu, đồng thời là cơ hội kinh doanh các dịch vụ cho người già thu nhập cao mà anh em chém gió là “kinh tế bạc”.
Nhưng thực tế nếu kinh tế bạc nó tốt thật thì tăng trưởng kinh tế những nơi khai thác nó nhiều như Bắc Âu và Hàn Quốc không te tua như bây giờ. Cho nên kinh tế bạc chỉ là một cách vùng vẫy khi mà lực lượng lao động có năng suất cao nhất bị ép dẹp lép như con tôm thôi. Kinh tế bạc sẽ chỉ mang lại một số lợi nhuận cho một phần nào dân số, trong khi phần gánh nặng tạo ra là lỗ hổng lớn trong các ngân sách về an sinh xã hội.
Hiểu nôm na là một ông nhà giàu về hưu, vì trước đây ổng đóng bảo hiểm xã hội và các loại bảo hiểm khác nhiều nên giờ phải chi ra 1 cục lương hưu và các loại khác cho ổng. Nhưng mà số ông đi làm như ổng trước đây thì giảm đi do cơ cấu dân số vàng khiến thế hệ của ổng là số đông nhất như vậy. Giờ tỷ lệ đóng tiền vô các quỹ bảo hiểm không có bù 1-1 (1 ông về hưu được thay bằng 1 người trẻ có thu nhập cao cỡ vậy).
Vậy làm sao? Thì phải kéo tuổi hưu mấy người còn đi làm ra, để họ đóng vào lâu hơn, và lấy tiền ít hơn chứ sao.
Tính ra vậy cũng ổn. Nhưng mà song song đó là mấy ông làm tech đang đòi sa thải nhân lực và thay người bằng AI. Cho đến lúc này thì mình nghĩ rằng AI sẽ không kiểu thay thế một đống job, nhưng nó sẽ thay nhiều job được trả lương cao mà làm cũng làng nhàng. Những người đó sẽ phải chịu ra làm job trả lương thấp, đơn giản mà robot thay thì tốn kém. Phim Upstream là một ví dụ rõ ràng của một ông IT trên 40 tuổi bị sa thải phải đi làm tài xế xe công nghệ.
Với nhiều người thì sa thải tuổi 40 sẽ được “tự do thì có, tài chính thì không”. Và họ vẫn cần nhà ở nhưng không thể mua nhà ở đô thị lớn, nhưng lại không thể bỏ cái đô thị lớn đó.
Vì vậy, mình nghĩ vấn đề đáng sợ hơn không phải là giá bất động sản đô thị lớn sập khi dân số già hóa, mà chính là cái combo già hóa + AI sẽ tạo ra một số người phải bám víu vào đô thị để tồn tại nhưng lại ở bên lề của đô thị.
Kết quả là gì?
TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ SẼ CHẬM LẠI. Vì trụ cột dịch vụ và tiêu dùng nó trì trệ do sức chi không tăng nổi nữa.
Mà nhìn vào chart tăng trưởng kinh tế mấy nước phát triển và già hóa trước mình, bao gồm cả China, Hàn Quốc, nó đã như vậy, thì Việt Nam khó mà phá được qui luật khi chính 2 ông kia đã tạo ra thần kỳ theo cách của họ vài thập niên trước, còn chúng ta còn chưa biết có làm được thần kỳ gì không trước khi dân số vàng kết thúc sau 10 năm nữa.
Mà thôi, không làm cái gì thần kỳ thì nó cũng là chuyện bình thường.
Chuyện thú vị cuối tuần là cụ Trump bán meme coin trước khi nhậm chức. Hôm nào cụ livestream chốt đơn nữa cho nó đủ combo thời thượng.
Tuần này mình không rõ là mình bận quá hay sao mà không có nhiều cảm hứng về bài đọc hay, mặc dù nhiều bài chủ đề khá thú vị. Cái bài hay nhất trong tuần theo mình lại là cái phát biểu của tổng bí thư.
Mình giới thiệu một vài bài tuần này chủ đề hay, người viết một số là mình thường đọc, nhưng không hiểu sao tuần này đọc không “đã” lắm.
Trung Quốc
Four Things to Know About China’s 2025 Economic Outlook
Trung Quốc 2025: Sẽ là một năm nhiều lo âu?
Và những thứ khác ….
Giải mã "kế hoạch hòa bình" của Trump
Châu Âu: Những ưu tư và ưu tiên
'Đu idol' và nền kinh tế fandom
Could High-Skill Immigration Increase Under Trump?
Bạn nào chưa đăng ký Đọc Chậm thì có thể đăng ký ở đây nha, miễn phí :).