Về thông tin có thể gây hiểu sai về hiệu quả vaccine: "74% ca Covid-19 tại một thị trấn ở Massachusetts là người đã tiêm vắc xin đầy đủ"
Bạn có thể đã thấy tin "74% ca Covid-19 tại một thị trấn ở Massachusetts là người đã tiêm vắc xin đầy đủ"
Hoặc bạn đã thấy tin "đa số người chết ở Anh là người đã tiêm đủ vaccine" hoặc "Đa số các ca mắc mới tại Singapore đã tiêm vaccine".
Vậy các vaccine như Astrazeneca (Oxford nghiên cứu), Pfizer (BioNtech nghiên cứu), Moderna (tự làm tự ăn) không hiệu quả? Hay các vaccine này cũng không khá gì hơn vaccine Trung Quốc?
Sự thật thì đó là những thông tin gây hiểu nhầm. Vì sao thì mời bạn đọc tiếp.
Guardian và Financial Times có những bài giải thích khá rõ nhận định sai lầm này. Nguồn [1, 2]
Financial Times có cái hình như ở dưới giải thích vấn đề rất rõ ràng.
Đây là vấn đề luật xác suất-thống kê đơn thuần: khi càng nhiều người tiêm vaccine, thì tỷ lệ bạn phát hiện ra người phải nhập viện và tử vong vì Covid là người đã tiêm đủ 2 mũi vaccine càng cao.
Hiểu nôm na là nếu 100% người tiêm đủ 2 mũi vaccine thì tỷ lệ người tử vong vì Covid sau khi đã tiêm đủ 2 mũi vaccine là 100%.
Trong hình bên dưới giúp bạn hiểu rõ hơn về cơ chế này.
Kết quả cuối cùng trong hình cho thấy, khi tỷ lệ tiêm vaccine trong dân chúng thấp hơn (khoảng 70%), thì người ta thấy là chỉ có 12% người đã tiêm đủ 2 mũi vaccine phải nhập viện, trong khi nếu tỷ lệ tiêm là 90%, thì tỷ lệ này có thể lên đến 40%. Nhưng sự thật là con số tổng người nhập viện trong trường hợp tiêm 90% chỉ là 270 người, chỉ bằng 40% trường hợp chỉ tiêm 70% dân (684 người).
Hiệu quả của việc tiêm đủ vaccine và với tỷ lệ cao trong dân giúp giảm được hơn 400 người cần nhập viện (gần 2/3) như vậy đó.
Cho nên các con số như 75% người phải nhập viện vì Covid là người đã tiêm 2 mũi vaccine có thể gây hiểu lầm trong dân và nên có thông tin đính chính và giải thích hợp lý.
Cơ chế bảo vệ của các vaccine là nằm ở các con số nhân thêm vào sau rủi ro mắc Covid thông thường mà không tiêm vaccine (ví dụ con số 0.2, 0.3 nhân thêm vào đằng sau con số 0.02 và 0.1 - giả định 2% rủi ro bị nhiễm Covid và 10% rủi ro nhập viện sau khi bị nhiễm).
Các con số đó lần lượt tương ứng với mức bảo vệ 80% đối với có triệu chứng và 70% đối với cần nhập viện. Tỷ lệ bảo vệ với tử vong do Delta vẫn là khá cao 80-90%. [Nguồn: 9]
Nếu bạn không thích nhìn mấy con giun thì có hình này
Trong bối cảnh hiện tại, truyền thông nên có trách nhiệm đi sâu vào vấn đề hơn là chỉ đưa một tin như vậy, rồi nhiều người lại dựa vào đó mà xuyên tạc bảo là vaccine Anh, Mỹ không hiệu quả.
Hay là có người lại sử dụng thông tin misleading như vậy để nói là vaccine Anh-Mỹ có hơn gì vaccine Trung Quốc đâu.
Thực tế là những nghiên cứu đăng trên tạp chí y tế hàng đầu Lancet đã cho thấy vaccine Pfizer tạo ra kháng thể cao hơn vaccine Sinovac của Trung Quốc gấp 10 lần. [Nguồn: 3,4]
Đồng thời, người đứng đầu CDC của Trung Quốc vào tháng 4 và tháng 5 năm nay cũng thừa nhận vaccine nội địa của họ thiếu hiệu quả. [Nguồn: 5, 6]
Chẳng hạn theo trích dẫn ở đây:
"Đây là lần đầu tiên một nhà khoa học hàng đầu của Trung Quốc công khai thảo luận về hiệu quả tương đối thấp của các loại vắc xin ngừa COVID-19 của Trung Quốc.
Hãng tin AP trong khi đó cũng nhận xét đây là lần hiếm hoi Trung Quốc thừa nhận vấn đề về hiệu quả vắc xin của nước này. Bắc Kinh đã phân phối hàng trăm triệu liều vắc xin COVID-19 tại các quốc gia khác, trong khi "cố gắng thúc đẩy hoài nghi về tính hiệu quả của các loại vắc xin phương Tây".
Hiệu quả ngừa bệnh của vắc xin Sinovac, một loại vắc xin do Trung Quốc phát triển, được biết đang khá thấp - ở mức 50,4%, theo các nhà nghiên cứu ở Brazil. Để so sánh, hiệu quả ngăn ngừa của vắc xin Pfizer là 97%."
Vậy có nên tiêm vaccine Trung Quốc?
Những thông tin trên để nhấn mạnh lại 2 điều:
Thứ nhất, các vaccine Astra, Pfizer, Moderna vẫn là hiệu quả và đừng nên bị các thông tin là nhiều người nhập viện sau khi đã tiêm 2 liều vaccine các loại này mà lo ngại.
Thứ hai, hiệu quả vaccine Trung Quốc thấp hơn các loại này, bản thân nghiên cứu có uy tín và chuyên gia hàng đầu TQ thừa nhận.
Thế thì có nên tiêm vaccine Trung Quốc hay không?
Về mặt lựa chọn cá nhân, đây là lựa chọn của mỗi người. 50% bảo vệ vẫn tốt hơn là không có bảo vệ.
Tuy nhiên, có một vấn đề khác đối lập với luận điểm này. Ngoài lo ngại với tỷ lệ bảo vệ kém, còn có nỗi lo khác, trong đó có sự lo ngại với false sense of security mà mình có bàn dưới đây.
Về mặt lựa chọn chính sách thì hàm ý chính sách là không lý tưởng và phải cân nhắc kỹ hơn lựa chọn cá nhân rất nhiều.
Tiêm một vaccine có hiệu quả bảo vệ chỉ 50% có thể không đảm bảo mở cửa kinh tế lại được vì với tỷ lệ đó, khi bạn đem nhân cho con số 0.02 và 0.1, bạn sẽ thấy số ca sẽ vọt lên nghìn ca nhập viện/1 triệu người.
Vậy là nó không giải quyết được tình trạng quá tải bệnh viện hiện nay nhưng nó lại có thể gây ra một sự tự tin giả là "dân tôi đã được bảo vệ bởi vaccine" (false sense of security).
Kết quả 545 bác sĩ đã tử vong vì COVID-19 kể từ khi đại dịch bùng phát của Indonesia là bài học khi chính quyền nghĩ rằng tiêm vaccine của Trung Quốc rồi là bác sĩ được bảo vệ với Covid-19. Hay một trường hợp khác là trường hợp của Mông Cổ do New York Times đăng. Dựa vào false sense of security như vậy để ra quyết định mở cửa, là lãnh đạo sẽ đặt cược vào cửa all-in với tử thần trong khi trong tay đang cầm chỉ là đôi 3 hay đôi 4, thậm chí không đôi nào, nhưng lại tưởng mình cầm 4 con ách.
Khi mà con số tiêm vaccine trở nên cao, các lãnh đạo có thể ignore thông tin là bao nhiêu trên đó đã tiêm vaccine hiệu quả không cao mà chỉ dựa vào tỷ lệ bao nhiêu người đã tiêm vaccine để ra quyết định mở cửa kinh tế. Đó sẽ là một sai lầm chính sách không thể đảo ngược mà bài học Indo, Mông Cổ là phải ghi nhớ.
[Nguồn: 7, 8]
Còn nữa, vấn đề không chỉ là con số thống kê hay tính toán mà còn là vấn đề niềm tin.
Do người dân đã không tin cậy hàng hóa TQ từ lâu, nên việc họ không tin vào vaccine TQ là dễ hiểu và khó mà có thể thay đổi định kiến đó (theo mô hình về disagreement của Acemoglu là bạn không thể thay đổi trạng thái disagreement của 2 người đã có định kiến về một vấn đề gì đó khác nhau, tức là priors khác nhau, chỉ bằng cách give more posterior information). Bạn phải thay đổi ngay từ cái định kiến (priors) đó. Bằng cách nào?
Phải có một lượng lớn lãnh đạo và người làm Nhà nước trực tiếp ra quyết định chống dịch chấp nhận tiêm vaccine Trung Quốc và không bị gì, sử dụng "skin in the game" để thay đổi định kiến của một phần người dân.
Nếu không, sẽ rất khó thay đổi quan điểm.
Tình thế tiến thoái lưỡng nan nếu tiêm một lượng lớn vaccine Trung Quốc cho người dân
Khi nhiều người dân đã tiêm vaccine Trung Quốc, thì nó lại tạo ra một tình thế tiến thoái lưỡng nan về việc có nên mở cửa kinh tế hay không sau khi tiêm vaccine.
Nếu sau khi dân đã tiêm vaccine nhiều, thì lấy lý do gì để chặn luồng dư luận "phải mở cửa kinh tế trở lại?", đặc biệt là khi người ta có false sense of security là người ta đã được bảo vệ tốt bởi vaccine Trung Quốc.
Ra đường sau khi được tiêm một loại vaccine có khả năng bảo vệ thấp không khác gì là chơi tài xỉu với Cô Vy.
Khi tiêm nhiều vaccine rồi, bất kể loại gì, người ta sẽ chủ quan. Cả người dân lẫn lãnh đạo.
Vì vậy, thật ra vấn đề quan trọng nhất cuối cùng vẫn là câu hỏi "Khi làm chính sách, liệu chúng ta có nên đặt cược vận mệnh vào một vaccine có thể tạo false sense of security?"
Quyết định này xin giành cho những vị lãnh đạo. Lựa chọn là rất khó khăn và họ sẽ phải chịu trách nhiệm với những lựa chọn này.
Chỉ mong trước khi ra quyết định, các lãnh đạo nhớ tới tựa bài này của New York Times
They Relied on Chinese Vaccines. Now They’re Battling Outbreaks.
Nguồn tham khảo
[1] Why are fully vaccinated people testing positive for Covid?
[3] BioNTech Shot Produces 10 Times More Antibodies Than Sinovac, Study Finds
[4] Comparative immunogenicity of mRNA and inactivated vaccines against COVID-19
[5] Trung Quốc thừa nhận vắc xin kém hiệu quả
[6] Low Efficacy of Chinese Shots Sows Concern on Global Rollout
[7] Indonesia: Số bác sĩ tử vong do COVID-19 cao kỷ lục
[8] They Relied on Chinese Vaccines. Now They’re Battling Outbreaks.
[9] How effective are coronavirus vaccines against the Delta variant?
Nếu bạn thích bài này và muốn nhận bài viết từ mình thì có thể đăng ký nhận bài qua email ở đây nha.
Về thông tin có thể gây hiểu sai về hiệu quả vaccine: "74% ca Covid-19 tại một thị trấn ở Massachusetts là người đã tiêm vắc xin đầy đủ"
Anh ơi. Ở Massachuset 63% dân số đã tiêm đầy đủ. Đúng ra thì số ng nhiễm covid của nhóm này phải chiếm tỉ lệ dưới 63% tổng số ca nhiễm nhưng thực tế lại đến 74%. Còn riêng cái biểu hiện thì tiếc là không có số liệu ở nhóm người chưa tiêm. Nhưng 79% người nhiễm ở nhóm đã tiêm đủ có biểu hiện là con số đáng ngại.